Leeftijdsbedrog, het hele verhaal

Kwam dit verhaal tegen op een blog van Michiel Schoo. Geschreven tijdens WK U17 in Nigeria.

Nederland speelt momenteel op het WK voor onder zeventien. Oranje is, gezien hun finaleplaats eerder dit jaar op het Europees kampioenschap een serieuze kanshebber voor de wereldtitel. Met zeven spelers levert Feyenoord het grootste contingent spelers voor de talentvolle lichting. Jan Gösgens is een van de jeugdcoaches bij Feyenoord die deze jongens hebben opgeleid.

Hoewel Gösgens niets liever ziet dan de ontluikende bloei van ‘zijn’ jonge spelers, is hij er bepaald niet zeker van dat het FIFA podium daar aan bijdraagt. “De spits van Nederland en Feyenoord, Luc Castaignos, speelt daar tegen Afrikaanse verdedigers van drie- vierentwintig. Dat is jongens tegen mannen”.

Het is al jaren een publiek geheim dat Afrikaanse landen jeugdtoernooien misbruiken door volwassen spelers op te stellen met valse geboortecertificaten. Gösgens is sinds twaalf jaar jeugdtrainer bij Feyenoord. De helft van die twaalf jaar werkte de oud-profvoetballer van Den Bosch en Cambuur in Afrika. Eerst vijf jaar als trainer van de Feyenoord Fetteh Football Academy in Ghana en daarna nog ruim een jaar bij de Supersport Feyenoord Academy in Zuid-Afrika. De passie voor het Afrikaanse voetbal, de fantastische creatieve spelers die hij van dichtbij meemaakte, noodzaakt Gösgens tot het doen van zijn noodkreet. “Het zou voor Afrikaanse landen beter zijn als ze niet meer meedoen aan de kwalificaties en eindronden voor de jeugdkampioenschappen.”

Voor Afrikaanse landen lijkt een WK onder zeventien geen sportieve uitdaging, het is business. De Afrikaanse jeugdselecties zijn economische elftallen, vooral voor de verkoop. Leeftijdsbedrog is een praktijk die volgens Gösgens al jaren gaande is, zeker zolang hij er zicht op heeft. Het zijn de spelers zelf, vaak daartoe aangezet door hun manager of spelersmakelaar die hun leeftijd aanpassen om in aanmerking te komen voor een nationale jeugdselectie. Een Afrikaanse journalist merkte onlangs op dat het in Afrika makkelijker is om een vals geboortebewijs te kopen dan om nat te worden in een zwembad. De bonden verzuimen niet alleen om op te treden tegen bedrog, ze plukken er zelfs de vruchten van. Een goed presterend jeugdteam opent deuren, brengt reizen naar verre landen dichtbij inclusief financiele bijstand van de wereldvoetbalbond. Niet zelden profiteren bobo’s direct of indirect van transfers.

“Ik durf te beweren dat de spelers van de Afrikaanse landen onder de zeventien zelfs ouder zijn dan spelers uit hun land onder twintig. Voor een team onder de zeventien is de belangstelling van de Europese scouts het grootst. Er schuilt een hele economie achter de nationale selecties. Die begint er al mee dat spelers zich moeten inkopen in nationale teams. De bondscoach verdient gewoon mee aan de transfers. Het trainersschap van de onder zeventien in Ghana rouleert ook volgens strakke onderlinge afspraken. Zo krijgt iedereen bij de bond een keer de kans om zijn zakken te vullen. Misschien verdient zo’n bondscoach van Ghana verdient wel redelijk voor Afrikaanse standaarden maar mensen willen altijd maar meer, meer, meer.”

Afgezien van het jeugdvoetbal lijkt leeftijdliegen op het eerste gezicht misschien niet zo’n probleem. In het professioneel voetbal moet het niet uitmaken of een speler nou drieëntwintig of negenentwintig is. Het gaat er immers om dat hij het verschil maakt op het veld. Waarom is onjuiste leeftijd dan toch zo’n groot probleem?

Volgens Gösgens spelen twee belangrijke nuanceringen daarin mee, die vaak over het hoofd worden gezien. Ten eerste lijkt er inderdaad geen groot probleem voorzover een speler in de bloei van zijn carriere zit. “Maar vergeet niet dat de economische waarde van een speler voor een club in belangrijke mate afhankelijk is van zijn leeftijd. Dan maakt dus wel veel uit voor een club of een speler zich nog wel ontwikkelt en hoe lang hij nog op topniveau mee kan.”

Ten tweede is het niet zomaar een vergissinkje van een paar jaar vanwege de minder strikte beleving van tijd in Afrika. Het verschil tussen presentatie en werkelijkheid is fundamenteel volgens Gösgens. “Het is echt niet gewoon een slordigheidje of onnauwkeurigheid, maar regelrecht bedrog. De jongens weten zelf heel goed hoe oud ze zijn. Vaak spreken ze over hun echte leeftijd en hun voetbal leeftijd. Daar zit soms zomaar acht jaar tussen. Dat is geen leugentje om bestwil meer.”

“Een goed voorbeeld van zo’n speler is Patrick Allotey, overigens in 2007 dramatisch vroeg overleden. Hij werd gescout door Feyenoord in 1995 op het WK onder zeventien als een groot talent. Eenmaal onder contract bleef de verwachte ontwikkeling uit. Allotey zou in vijf jaar nooit meer dan vijf wedstrijden voor het eerste spelen. Allemaal omdat hij eigenlijk al op zijn absolute top zat toen hij in Rotterdam kwam. Omdat hij zeventien zou zijn, zag iedereen volop potentie in hem maar omdat hij in werkelijkheid al vier- vijfentwintig was, zat er nooit meer in.” Gösgens raakt niet snel uitgesproken over het leeftijdsthema. “Of neem nou Freddy Adu, het zogenaamde toptalent van de Verenigde Staten, afkomstig uit Ghana. Daarover lachen ze zich echt gek in Ghana. Hij zou een toptalent zijn maar in werkelijkheid is hij zeven jaar ouder! Ik hoor ook niets meer over hem, hij zit bij AS Monaco op de bank.”


Adu hier in de USA, vijftienjarig wonderkind of tweeentwintig?


De jeugdtrainer streeft naar meer begrip voor de moeilijkheden bij het opleiden van Afrikaanse spelers. “Vergeet niet hoeveel geld er in zo’n speler gaat zitten. Ten eerste betaal je vaak een flinke transfersom, daarnaast moeten spelers van buiten de EU om een Nederlandse werkvergunning te krijgen minimaal 251.250 euro per jaar verdienen tot hun twintigste en 502.500 euro na hun twintigste. Als er daarna geen transferwinst in zit, omdat zo’n speler zich niet echt onderscheidt, dan krab je als club wel achter je oren.”

Clubs blijken vaak op de korte termijn georienteerd. Het vermoeden van bedrog komt vaak pas alsnog aan het eind van een spelersloopbaan aan de oppervlakte. “Toen Sammy Kufuor naar Ajax ging regende het in Amsterdam sms-jes vanuit Eindhoven en Rotterdam met als strekking gefeliciteerd, jullie hebben een veertigjarige binnengehaald”. De officieel 31-jarige Ghanees speelde niet meer dan 33 minuten voor Ajax en mocht weer gaan. “Maar er zijn zo veel voorbeelden op te noemen. Mijn eigen assistent in Ghana, ook oud-profvoetballer, had drie paspoorten met verschillende leeftijden”.

Ook zijn er jongens uit Ghana, opgeleid door Feyenoord, die uiteindelijk de top op eigen kracht niet halen en de truc met succes toepassen. “Ik ken de spelers vaak persoonlijk. Dominic Adiyiah, die komt uit Kumasi. Hij had een contract gekregen bij de Ghanese profclub Hearts of Lions. Hij is inmiddels 27 jaar en speelt ergens in Noorwegen. En nou zit hij in de nationale selectie van onder twintig! Het is jammer dat ik geen kopie van zijn paspoort meer heb, nu heeft hij natuurlijk een nieuw paspoort. En wat dacht je van het verhaal van Prince Gymah Ampedu? Dat was onze keeper van de tweede generatie in Ghana. Hij is twee keer uitgeroepen tot beste keeper van een prestigieus jeugdtoernooi in Groenlo. Prince kreeg van Feyenoord in Ghana een profcontract aangeboden voor ons lokale team maar weigerde dat. Toen scheidden dus onze wegen. Een paar jaar later werd ik opeens gebeld vanuit Groenlo of ik Prince Ampedu kende. Bleek dat hij op eigen houtje was teruggegaan naar Nederland, naar zomaar een plek die hij kende. Hij wilde blijkbaar per se in Nederland blijven. Een paar maanden later zag ik tot mijn stomme verbazing onze Prince als B-junior bij Omniworld, Almere, nota bene als spits. Was die opeens vier jaar jonger geworden! Tegenwoordig zit hij in Londen, waar veel meer Ghanezen wonen.”

Er zijn geen wetenschappelijke manieren om een leeftijd vast te stellen. Robbart van Linschoten, sportarts was tot begin 2009 verbonden aan Feyenoord, waarvan zeven jaar als clubarts voor het eerste team. Telefonisch is hij bereid om toelichting te geven op dit “lastige onderwerp met veel nuances”. “Voorzover ik weet doen clubs niet structureel aan onderzoek naar Afrikaanse spelers”. Als voetbalclubs onderzoek doen naar leeftijden van spelers, is dat op basis van officiele documenten, zoals paspoorten en certificaten en het track-record van de speler. “Onderzoek naar leeftijd alleen op basis van uiterlijke kenmerken is onmogelijk. Het enige dat we kunnen vaststellen is of iemand nog verder gaat groeien. De methode die we daar voor toepassen is de handscan.

Op het moment dat de groeischijven zijn gesloten en dan zijn we uitgepraat. Een arts kan onmogelijk vaststellen of iemand die is uitgegroeid eenentwintig of zevenentwintig is. Ik heb het in die tijd bij Feyenoord misschien een paar keer gedaan, maar zeker niet speciaal voor Afrikanen. Volgens mij was dat alleen voor onze eigen jeugdspelers om te kijken hoe lang ze zouden worden. Een arts wordt alleen gevraagd om een medische keuring uit te voeren. Als de club voetbaltechnisch tevreden is met een speler van 1 meter 68 dan kan ik alleen beoordelen of er medisch gezien bezwaren voor topvoetbal. Lengtegroei is daarbij soms maar vaker niet een issue. Voor ontwikkeling wordt toch vooral gekeken naar talentontwikkeling. “

Ghana werd tweemaal in 1991 en 1995 wereldkampioen onder zeventien. Die spelers zouden nu dus maximaal vierendertig respectievelijk dertig oud jaar moeten zijn. “Nou geloof mij maar, dat is er niet één”, aldus Gösgens. “Behalve Stephen Appiah en Christian Gyan is er van die hele lichting uit 1995 zelfs nooit eentje doorgebroken.


Kuffuor(L): half uurtje bij Ajax; Appiah: aanvoerder zonder club


Appiah is nou ook al zeker 38. En dat is ook precies een reden dat hij niet meer aan een contract komt nou. Een speler die volgens zijn eigen documentatie 29 jaar oud is, onder andere Champions League gespeeld heeft bij Juventus en Fenerbahçe, die nota bene aanvoerder is van het nationale team en niemand wil hem hebben…”

In een wereld waar vals wordt gespeeld, is het lastig om Afrikaanse spelers op te leiden. En toch doet Feyenoord dat. De houding van de Rotterdamse club ten opzichte van de academie in West-Afrika is dan ook complex. Hoe vaak breng je iemand over voor een stage, hoe veel rek zit er nog in de ontwikkeling, allemaal een kwestie van ervaring, inschatting en begrijpen. Afrikanen hebben door mindere voeding en onder invloed van tropische omstandigheden zoals ziekten vaak een ontwikkelingsachterstand. Tel daar bij op dat de fysieke eisen in het huidige profvoetbal zoveel zwaarder zijn geworden dat het volgens Gösgens steeds moeilijker wordt voor jeugdspelers om een plek te krijgen in het profvoetbal. “Kracht, loopwerk is zo belangrijk geworden dat achtienjarige profs steeds meer een uitzondering aan het worden zijn. Spelers komen pas rond hun tweeentwintigste op hun top. Vergelijk het maar met de NBA, de Amerikaanse profbasketbal competitie. Daar lopen ook nauwelijks achttien- en negentienjarige spelers tussen. Afrikanen kunnen gezien hun sterke fysieke bouw misschien wel langer door maar vergis je niet in de risico’s. Ze hebben soms ook eerder last van slijtage, kijk maar eens naar de velden waar ze op spelen. Op slechte ondergrond zou Ghana altijd kampioen worden”.

Feyenoord heeft in Afrika altijd veel werk gemaakt van het achterhalen van de echte leeftijd. “Moeders weten echt wel hoe oud hun kinderen zijn. Ook als ze bij school worden aangemeld, vermelden ze gewoon hun leeftijd. Pas op het moment dat ze in een voetbalselectie komen gaan ze opeens nadenken of zegt hun coach dat het beter is dat de speler zich jonger voordoet. In Zuid-Afrika weigerde een school eens mee te werken aan een onderzoek. Toen vroegen we de directeur een verklaring te ondertekenen waarin de officiële leeftijd stond. We wezen erop dat hij strafbaar was als de gegevens niet klopten. Toen kregen we alsnog de werkelijke leeftijd te horen.”

De conclusie van Gösgens is dat de Feyenoord Academy misschien wel slachtoffer is geworden van de Rotterdamse striktheid in de leeftijd. “Spelers van ons krijgen vaak niet de kans om volledig te rijpen, te aarden en door te ontwikkelen. Als we ze een paar jaar jonger hadden aangeboden dan ze echt zijn, kregen ze makkelijker een kans. Toch moeten we blijven hameren op de werkelijke leeftijd van spelers. Maar het blijft moeilijk om het hele systeem aan te pakken met al die belangen. Niet alleen van de spelers, hun familie en de makelaars maar ook van clubs, bonden en ga zo maar door”.

“In mijn ogen zijn veel spelers gewoon economische vluchtelingen. Ik heb er wel begrip voor. In hun situatie zou ik het zelfde doen, maar het blijft wel moeilijk om mee om te gaan. Ik hoorde onlangs nog dat AZ een Angolese jeugdspeler van Sparta overneemt voor 12.000 euro. Die neemt dus wel een plek in waar ook een Nederlands jongetje kan spelen. Als jeugdtrainer ben ik al jaren bezig met het opleiden en scouten van Afrikaans talent en in de asielcentra zou het met goede jeugdspelers volzitten? Dat kan toch niet zomaar. Je gaat mij niet vertellen dat die leeftijden allemaal kloppen. Wonderen bestaan niet, en helemaal niet in Afrika.”

Ondanks dat Gösgens naast zicht op de omvang ook begrip heeft voor het leeftijdsbedrog, blijft het moreel lastig. “Als Nederlandse coach wil je toch ook goed presteren? Maar je stuurt op een WK zometeen jongens van zestien het veld op tegen mannen van halverwege de twintig. De Nederlandse jongens zitten overdag gewoon op school terwijl de Afrikanen zich zes maanden als team voorbereiden. Een Afrikaans team dat meedoet aan de wereldkampioenschappen bestaat trouwens vaak uit heel andere spelers dan het team dat meespeelde om de Afrikaanse kampioenschappen, in dezelfde leeftijdsklasse. Dat kan toch niet!”

Er komen steeds meer jeugdacademies in Afrika, met name in Ghana. De voormalige Goudkust staat in de aandacht van de voetbalwereld en de bijbehorende talentenjagers dankzij ’s lands rijke geschiedenis, inclusief het behalen van de tweede ronde op het WK 2006 van het nationale team. Bovendien is Ghana een stabiel land met relatief goede infrastructuur en dankzij het organiseren van de Afrikaanse Kampioenschappen in 2008 beschikt het over een moderne stadions. De meeste voetbalscholen zijn volgens Gösgens niet serieus te nemen. “Kijk maar eens naar de grote toernooien in Scandinavia, zoals de Gotia Cup in Noorwegen en de Dania Cup in Denemarken. Daar doen meer dan 100 ploegen mee. Elk jaar staan er weer Afrikaanse ploegen in de finale, maar met wat voor een spelers, moet je je afvragen.”

“Een academie opzetten met de gedachte om alleen maar winst te maken, kan niet in mijn ogen. Je kunt niet verwachten dat je binnen vijf jaar een return on investment hebt. Je moet jaren en jaren hieraan werken. Je kan niet simpelweg verwachten dat het vanzelf gaat renderen. Het blijft moeilijk, je werkt altijd met mensen. In principe help je ook uit sociale overweging.

Ben Koufie, voormalig voorzitter van de Ghanese voetbalbond en onder meer FIFA docent sprak eerder dit jaar op een bijeenkomst van de koepel van Afrikaanse voetbalbonden, CAF zijn bezorgheid uit over het fenomeen leeftijdsbedrog. De zevenenzeventig jaar jonge Koufie heeft een heel leven in dienst van de sport geleid. Naast speler is hij trainer van clubs en nationale jeugd en senioren selecties geweest, voordat hij tot de bondsgelederen toetrad. Koufie verklaarde in het openbaar dat zijn eigen land samen met Nigeria de grootste bedriegers zijn, hoewel het niet tot deze landen beperkt is. Het beeld dat Koufie schetst komt overeen met de ervaringen van Jan Gösgens. “In Ghana en Nigeria liegen spelers makkelijk zeven jaar, maar ik heb het ook in Zuid Afrika gezien. We speelden met Supersport jeugd tegen Orlando Pirates. Ze zouden dezelfde leeftijd moeten zijn, maar de tegenstanders waren drie,vier jaar ouder dan mijn spelers. Het scheelde bijna twee koppen in lengte”.

De eminence grise van het Ghanese voetbal, Ben Koufie is telefonisch graag bereid om zijn visie op het probleem te geven. “Natuurlijk heeft Afrika een probleem op dit vlak, omdat geboortegegevens niet nauwkeurig worden bijgehouden. Het is overigens niet alleen een Afrikaans probleem, maar ik wil het probleem in Afrika wel aanpakken.” Over de omvang van het probleem wenst Koufie niet al te zeer in te gaan. “Er zijn ook spelers die wel hun correcte leeftijd voeren. Ik kan niet zeggen dat speler A of speler B eigenlijk ouder is, dat blijven in mijn ogen allemaal vermoedens. Wat ik wel zeg is dat we dit grootschalig moeten aanpakken”.

Vorige maand lanceerde de Ghanese voetbalbond onder zijn toezicht een vierjarig ontwikkelplan met een nieuwe aanpak. “We gaan een database aanleggen met talentgegevens. We zullen ons gaan richten op het grassroots level, de jonge talenten vanaf zes jaar. Met behulp van de academies kunnen we de ontwikkeling stimuleren en centraal gegevens bijhouden. Het hoeft geen tien jaar te duren om een merkbaar verschil te gaan maken want in het vierjarenplan werken we ook samen met het ministerie van onderwijs om via de scholen meer informatie over de leeftijden van de oudere talenten te krijgen.”

Koufie voelt zich niet langer een roepende in de woestijn en kijkt hoopvol naar de toekomst. “FIFA is onlangs begonnen met het Com-Unity development programme, hier in Ghana. We leggen vanaf nu onze aandacht op het ontwikkelen van jeugdvoetbal. Hiermee zullen we een verandering ten goede inzetten. Als Ghana met het voorop lopen in deze aanpak op het veld verliest van landen die er niet in slagen om dit te realiseren zullen we misschien in eerste instantie verliezen. Maar verliezen hoort bij voetbal. Daar zullen we dan van moeten leren om er uiteindelijk beter van te worden.”

Jan Gösgens is mild positief over de jongste plannen. “Uncle Ben ken ik nog uit Ghana, die heeft inderdaad goed door wat er moet gebeuren. Ik ben benieuwd of het gaat lukken”. Belangrijker nog voor de Feyenoord-coach zijn de spelers met een correcte leeftijd, die hij heeft opgeleid. Onlangs zetten twee spelers uit de academie in Ghana weer stappen in hun carriere. Nana Asare tekende bij FC Utrecht en Mohammed Abubakari gaat aan de slag bij PAOK Saloniki, de nummer twee in Griekenland. “Natuurlijk ben ik daar blij om. Deze jongens gaan een lange carriere tegemoet op een eerlijke manier”.